Sung, vi trung va thep
Metadata
- Author: Jared Diamond
Highlights
Jared Diamond luôn nung nấu đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: Sau hơn 13.000 năm lịch sử, tại sao sự phát triển của các giống dân trên thế giới đã trở thành quá khác nhau như ngày nay?
Location: 50 | Date Added: 2024-10-19 12:30:04
Mục đích của cuốn sách này là cung cấp một lược sử về tất cả mọi con người trong khoảng 13.000 năm trở lại đây. Câu hỏi đã khiến tôi viết ra cuốn sách này là: tại sao lịch sử đã diễn ra trên mỗi châu lục một khác?
Location: 79 | Date Added: 2024-10-19 05:54:45
Vậy, ta có thể đặt lại những câu hỏi về sự bất bình đẳng trong thế giới hiện đại như sau: Tại sao của cải và quyền lực chỉ được phân phối như hiện nay chứ không được phân phối theo cách nào khác? Chẳng hạn, tại sao không phải người châu Mỹ bản địa, người châu Phi và người châu Úc bản địa là những kẻ đi tàn sát, chinh phục hay tiêu diệt người châu Âu và người châu Á?
Location: 196 | Date Added: 2024-10-19 06:07:34
Sử dụng một cách lý giải lịch sử vào việc gì và bản thân việc lý giải đó là hai chuyện hoàn toàn khác nhau. Hiểu một hệ quả thường là để tìm cách thay đổi hệ quả đó, chứ không phải để lặp lại hoặc kéo dài nó. Chính vì vậy các nhà tâm lý học mới cố thấu hiểu não trạng của những kẻ sát nhân hay kẻ hãm hiếp, chính vì vậy các sử gia chuyên ngành xã hội học mới cố thấu hiểu hành vi diệt chủng, các bác sĩ mới cố thấu hiểu các nguyên nhân bệnh tật ở người. Các nhà khoa học đó không tìm cách biện minh cho hành vi sát nhân, hãm hiếp, diệt chủng và bệnh tật. Họ tìm cách sử dụng hiểu biết của họ về chuỗi nhân quả hầu chặn đứng cái chuỗi đó.
Location: 250 | Date Added: 2024-10-19 06:16:53
người có nhóm máu B hoặc O có nhiều kháng thể chống bệnh đậu mùa hơn so với người có nhóm máu A.
Location: 349 | Date Added: 2024-10-19 06:43:39
trẻ em New Guinea truyền thống gần như không có cơ hội nào để giải trí thụ động như vậy mà dành hầu hết thời gian trong ngày để làm việc gì đó tích cực, chẳng hạn trò chuyện hoặc chơi với các trẻ khác hay người lớn. Hầu như mọi nghiên cứu về sự phát triển của trẻ đều nhấn mạnh vai trò của sự kích thích và hoạt động trong thời thơ ấu đối với việc phát triển trí não, và nêu rõ rằng nếu thiếu sự kích thích trong thời thơ ấu thì trí não sẽ phát triển còi cọc không thể cứu vãn.
Location: 356 | Date Added: 2024-10-19 06:44:42
Tuy nhiên, tôi hy vọng mình đã thuyết phục được quý độc giả rằng lịch sử không phải “chỉ là một sự kiện khỉ gió này tiếp theo sự kiện khỉ gió kia” như có kẻ yếm thế đã nói. Quả thật là có những mẫu hình lớn trong lịch sử, và cuộc truy tìm nhằm lý giải các mẫu hình đó vừa hữu ích lại vừa hấp dẫn.
Location: 648 | Date Added: 2024-10-19 07:25:18
“Diễn trình lịch sử của mỗi dân tộc một khác, đấy là do những khác biệt giữa môi trường sống của các dân tộc, chứ không phải do những khác biệt về sinh học giữa bản thân các dân tộc đó”.
Location: 471 | Date Added: 2024-10-20 01:53:46
Hóa thạch cho thấy dòng tiến hóa dẫn đến loài người chúng ta đã đạt đến tư thế chủ yếu đứng thẳng vào khoảng 4 triệu năm trước, sau đó thì bắt đầu tăng dần về kích thước thân thể và kích thước tương đối của não vào khoảng 2,5 triệu năm trước.
Location: 675 | Date Added: 2024-10-21 12:02:10
Mặc dù Homo erectus, giai đoạn vào khoảng 1,7 triệu năm trước, gần với người hiện đại chúng ta nhất về kích thước cơ thể, song kích thước não của họ thì vẫn chưa bằng phân nửa của chúng ta. Công cụ bằng đá bắt đầu trở nên phổ biến vào khoảng 2,5 triệu năm trước, nhưng chỉ là những mảnh đá tước ra hoặc ghè đẽo rất thô sơ.
Location: 678 | Date Added: 2024-10-21 12:03:00
Dân cư châu Âu và Tây Á trong khoảng từ 130.000 đến 40.000 năm trước đây được đại diện bởi số di cốt đặc biệt nhiều được gọi là người Neanderthals, đôi khi được xếp thành một loài riêng là Homo neanderthanlensis.
Location: 721 | Date Added: 2024-10-21 12:06:25
Lịch sử con người rốt cuộc đã cất cánh vào khoảng 50.000 năm trước, vào thời gian mà tôi từng gọi là Cú Nhảy Lớn Về Phía Trước của chúng ta. Những dấu vết xác định sớm nhất của cú nhảy đó là ở các di chỉ Đông Phi với những công cụ bằng đá được chuẩn hóa và những đồ trang sức đầu tiên còn giữ được (những chuỗi hạt bằng vỏ trứng đà điểu). Chẳng bao lâu sau, những phát triển tương tự cũng xuất hiện ở vùng Cận Đông và Đông Nam châu Âu, kế đó (khoảng 40.000 năm trước) là ở Tây Nam Âu, nơi còn lại nhiều công cụ chế tác bên cạnh xương của những người được mệnh danh là Cro-Magnon hoàn toàn giống người hiện đại.
Location: 739 | Date Added: 2024-10-21 12:08:27
Cách đây khoảng 40.000 năm, người Cro-Magnon xuất hiện ở châu Âu, với bộ xương hiện đại, vũ khí ưu việt và các nét văn hóa tiên tiến khác.
Location: 782 | Date Added: 2024-10-21 12:14:47
Lịch sử Moriori và Maori là một thí nghiệm nhanh trên quy mô nhỏ nhằm kiểm chứng xem môi trường có ảnh hưởng thế nào lên xã hội loài người.
Location: 1123 | Date Added: 2024-10-23 12:21:47
Bởi là người săn bắt hái lượm nên họ không sản xuất ra lương thực thặng dư đủ để tái phân phối hay dự trữ, họ không thể nuôi ăn những thợ thủ công, quân đội, quan lại và tù trưởng chuyên làm việc của mình mà không săn bắt.
Location: 1149 | Date Added: 2024-10-23 12:24:31
Nói ngắn gọn, khi mật độ dân cư cao thì chỉ một phần dân chúng trở thành nông dân, nhưng họ được huy động để dành hết công sức làm nông nghiệp thâm canh, nhờ đó có lương thực thặng dư đặng nuôi sống những người không sản xuất. Những người không trực tiếp sản xuất mà chuyên huy động nông dân là các tù trưởng, tăng lữ, quan lại và binh lính. Các đơn vị chính trị lớn nhất có thể tập hợp lực lượng lao động lớn để xây dựng các hệ thống tưới tiêu và ao cá, những việc này lại càng giúp tăng cường sản xuất lương thực.
Location: 1305 | Date Added: 2024-11-03 09:24:42
Nếu có, thì những khác biệt môi trường nào là nguyên nhân cho tính đa dạng trên các lục địa, và những hệ quả của chúng là gì?
Location: 1405 | Date Added: 2024-11-05 12:25:19
Khoảnh khắc kịch tính nhất trong quan hệ giữa người châu Âu và người châu Mỹ bản địa từ đó về sau là cuộc gặp gỡ đầu tiên giữa hoàng đế Atahualpa của đế quốc Inca với nhà chinh phục Francisco Pizarro người Tây Ban Nha trên thành phố cao nguyên Cajamarca ở Peru vào ngày 16 tháng Mười hai năm 1532.
Location: 1423 | Date Added: 2024-11-05 11:41:48
Pizarro đã bắt sống Atahualpa trong vòng vài phút sau khi hai người nhìn thấy nhau lần đầu tiên. Pizarro tiếp tục giam giữ tù nhân trong tám tháng, đòi một khoản tiền chuộc lớn nhất trong lịch sử để đổi lấy lời hứa trả tự do cho nhà vua. Sau khi nhận được tiền chuộc – một số vàng đủ để chất đầy một căn phòng dài 22 bộ (gần 7 m), rộng 17 bộ (hơn 5 m) và cao trên 8 bộ (khoảng 2,5 m), Pizarro nuốt lời hứa và hành quyết Atahualpa.
Location: 1432 | Date Added: 2024-11-05 11:43:08
Sự có mặt của Atahualpa ở Cajamarca làm nổi bật một trong những nhân tố chủ chốt trong lịch sử thế giới: những căn bệnh từ các dân tộc đi xâm lược vốn đã mang kháng thể đáng kể lây nhiễm sang các dân tộc không có kháng thể. Bệnh đậu mùa, bệnh sởi, cúm, sốt phát ban, dịch hạch và những căn bệnh truyền nhiễm khác ở châu Âu đã đóng vai trò quyết định trong các cuộc chinh phục của người châu Âu, bằng cách giết hại nhiều dân tộc trên các châu lục khác.
Location: 1678 | Date Added: 2024-11-06 12:00:51
Một sự kiện có liên quan đã đưa người Tây Ban Nha đến Peru, ấy là sự hiện diện của chữ viết. Tây Ban Nha có chữ viết còn đế quốc Inca thì không. Nhờ có chữ viết mà thông tin có thể được truyền bá rộng hơn nhiều, chính xác hơn nhiều và chi tiết hơn nhiều so với truyền miệng.
Location: 1707 | Date Added: 2024-11-06 12:22:03
Nói ngắn gọn, chữ viết đã giúp người Tây Ban Nha được thừa hưởng một nền tri thức rộng lớn về hành vi con người và lịch sử loài người. Ngược lại, Atahualpa không chỉ chẳng có chút khái niệm nào về bản thân người Tây Ban Nha, cũng chưa hề có kinh nghiệm cá nhân về những kẻ xâm lược đến từ bên kia biển, mà thậm chí ông ta còn chưa hề nghe nói (hay đọc được) về những mối đe dọa tương tự đối với bất cứ ai, ở bất cứ đâu, vào bất cứ lúc nào trước kia trong lịch sử.
Location: 1751 | Date Added: 2024-11-06 12:26:21
Những nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thành công của Pizarro là kỹ thuật quân sự dựa trên súng ống, vũ khí bằng thép và ngựa, những bệnh truyền nhiễm xuất xứ từ Âu-Á, kỹ thuật hàng hải của châu Âu, tổ chức chính trị tập trung hóa của các nước châu Âu, và chữ viết. Nhan đề cuốn sách này sẽ đóng vai trò tóm lược các nhân tố trực tiếp này, vốn cũng là những nhân tố cho phép người châu Âu hiện đại chinh phục các dân tộc khác trên những châu lục khác.
Location: 1758 | Date Added: 2024-11-06 12:26:56
sản xuất lương thực là một điều kiện tiên quyết cho việc phát triển súng, vi trùng và thép. Vì vậy, những khác biệt địa lý dẫn đến dân tộc này hay dân tộc khác có chuyển thành nhà nông và nhà chăn nuôi hay không, nếu có thì vào thời gian nào, có thể lý giải một phần lớn tại sao số phận về sau của các dân tộc lại tương phản nhau đến vậy.
Location: 1803 | Date Added: 2024-11-08 01:10:51
khi người ta đã có thể tích trữ lương thực thì một nhóm tinh hoa về chính trị có thể nắm quyền kiểm soát chỗ lương thực do người khác sản xuất ra, nắm quyền đánh thuế, không phải tự nuôi sống mình mà dành toàn bộ thời gian cho các hoạt động chính trị. Vì lý do này, các xã hội nông nghiệp quy mô trung bình thường được tổ chức thành tù trưởng quốc, còn vương quốc thì chỉ phát triển ở các xã hội nông nghiệp quy mô lớn mà thôi.
Location: 1874 | Date Added: 2024-11-08 01:16:12
các dân tộc có ngựa (hay lạc đà) thuần hóa, hoặc có những phương tiện cải tiến để sử dụng chúng, đều có ưu thế quân sự to lớn so với các dân tộc không có chúng.
Location: 1924 | Date Added: 2024-11-08 01:30:24
trận đánh Cajamarca vào năm 1532, khi 169 người Tây Ban Nha đánh bại đạo quân Inca đông tới 80.000 người và bắt sống hoàng đế Atahualpa của Inca.
Location: 2113 | Date Added: 2024-11-10 12:54:00
Nói ngắn gọn, chỉ một ít khu vực trên thế giới đã phát triển nền sản xuất lương thực một cách độc lập, và ở những thời điểm rất khác nhau. Từ những khu vực hạt nhân này, những người săn bắt hái lượm ở một số khu vực lân cận đã học được cách sản xuất lương thực, trong khi các dân tộc ở những vùng lân cận khác nữa thì bị những người sản xuất lương thực từ các khu vực hạt nhân này xâm chiếm và thay thế – việc này cũng xảy ra ở những thời điểm rất khác nhau. Cuối cùng, các dân tộc ở một số khu vực mà về sinh thái vốn dĩ thích hợp cho sản xuất lương thực lại hoàn toàn không tự mình phát triển nghề nông cũng chẳng tiếp thu nghề nông vào thời tiền sử; họ vẫn cứ là những người săn bắt hái lượm cho đến khi cuối cùng thế giới hiện đại quét sạch họ.
Location: 2218 | Date Added: 2024-11-10 09:20:30
Chỉ ở nơi nào có những rào cản đặc biệt mạnh mẽ về địa lý hay sinh thái khiến cho việc nhập cư của những người sản xuất lương thực hay việc truyền bá các kỹ thuật sản xuất lương thực có thể áp dụng cho địa phương trở nên rất khó khăn, những người săn bắt hái lượm bản địa mới có thể sống sót đến tận thời hiện đại ở những khu vốn thích hợp cho sản xuất lương thực.
Location: 2460 | Date Added: 2024-11-10 09:58:34
Cũng như mọi loài vật (kể cả con người), cây cối phải phát tán hậu duệ của mình đến những khu vực nơi chúng có thể sinh sôi nảy nở và lưu truyền mãi gen của cha mẹ chúng.
Location: 2512 | Date Added: 2024-11-12 12:20:24
Trong khi một số loài cây có những hạt thích nghi với việc được gió đưa đi hoặc trôi trên mặt nước, nhiều loài cây khác “lừa” một con vật để nó mang hạt giống của cây đi, bằng cách bọc quanh hạt một lớp nạc quả ngon lành và quảng cáo rằng quả đang chín tới bằng màu sắc hay mùi thơm. Con vật đang đói bèn ngoạm lấy và nuốt quả, xong thì bước hoặc bay đi chỗ khác, sau đó nhổ hay đại tiện các hạt ra một nơi cách xa cây bố mẹ. Bằng cách đó hạt có thể được mang đi xa tới hàng ngàn cây số.
Location: 2515 | Date Added: 2024-11-12 12:20:56
Đó đã là một phần định nghĩa của chúng ta về thuần hóa cây trồng: ấy là sự điều chỉnh di truyền đối với một loài cây tổ tiên sao cho nó hữu ích hơn với kẻ tiêu thụ nó.
Location: 2535 | Date Added: 2024-11-12 12:22:24
Cách giải thích là thế này: một số cá thể cây hạnh có biến dị ở một gen ngăn chận việc tổng hợp chất amygdalin sinh vị đắng. Những cây này chết trong thiên nhiên mà không để lại phôi nào bởi chim chóc hễ đã phát hiện những hạt không đắng đó là ăn sạch. Song những đứa trẻ đang đói bụng hoặc tò mò, con cái những nhà nông đầu tiên, trong khi gặm nhấm các loài cây dại xung quanh chúng rốt cuộc cũng nếm thử và lưu ý những cây hạnh không đắng đó. (Cũng y như vậy, những con chim trĩ châu Âu ngày nay vẫn còn nhận biết những cây sồi cá biệt mà quả của chúng ngọt chứ không đắng). Những hạt hạnh không đắng này là các hạt duy nhất mà những nông dân cổ đại đem trồng, đầu tiên là một cách vô tình trong các đống rác, về sau thì một cách hữu thức ở trong vườn.
Location: 2578 | Date Added: 2024-11-12 12:26:42
Suốt 10.000 năm qua, việc con người chọn lọc một cách vô thức các thân lúa và lúa mạch không vỡ rõ ràng là sự “cải thiện” lớn đầu tiên của con người đối với cây. Thay đổi đó đã đánh dấu sự khởi đầu nền nông nghiệp ở vùng Lưỡi liềm Phì nhiêu.
Location: 2635 | Date Added: 2024-11-12 10:48:17
Vậy là, nhà nông đã lựa chọn các cá thể cây không chỉ dựa trên những phẩm chất có thể nhận biết dễ dàng như kích cỡ và mùi vị, mà cả những phẩm chất vô hình như cơ chế phát tán hạt, cơ chế ngăn chận nảy mầm và cơ chế sinh sản. Kết quả là nhiều loại cây đã được chọn dựa trên những đặc tính rất khác nhau, thậm chí tương phản nhau. Một số loài cây (như hướng dương) được chọn vì cho hạt to hơn, trong khi những loài khác (như chuối) thì được chọn vì hạt bé tí hay thậm chí không có hạt. Rau diếp được chọn vì lắm lá sum suê mà không có hạt hay quả; lúa mì và hướng dương thì được chọn vì có lắm hạt mà không có lá; bí thì được chọn vì cho quả mà không có lá. Đặc biệt đáng lưu tâm là trường hợp một loài cây dại duy nhất được chọn theo nhiều cách khác nhau nhằm nhiều mục đích khác nhau và do đó cho ra những loại cây trồng thoạt nhìn rất khác nhau.
Location: 2677 | Date Added: 2024-11-12 10:53:32
Cụm từ “chọn lọc tự nhiên” của Darwin là nói tới một số cá thể nhất định của một loài có khả năng sống còn tốt hơn và/hoặc sinh sản thành công hơn, chứ không phải là việc các cá thể cùng loài cạnh tranh với nhau trong các điều kiện tự nhiên. Trên thực tế, chính quá trình biệt hóa để sống sót (differential survival) và tái sinh sản tự nhiên đã làm công việc chọn lọc. Nếu điều kiện [môi trường] thay đổi, nhiều loại cá thể khác nhau có thể sống sót hay sinh sản tốt hơn và trở thành “được chọn lọc tự nhiên” mà kết quả là toàn bộ quần thể chịu sự thay đổi tiến hóa.
Location: 2694 | Date Added: 2024-11-12 10:54:37
Darwin mở đầu bằng cách bàn đến việc các nhà nông đã phát triển nhiều giống quả lý gai như thế nào! Ông viết: “Tôi đã thấy các công trình viết về nghề làm vườn tỏ ra hết sức ngạc nhiên trước kỹ năng tuyệt vời của người làm vườn; từ những vật liệu nghèo nàn đến thế họ đã đạt được những thành quả diệu kỳ; nhưng kỹ thuật đó vẫn còn đơn giản, còn nếu nói về kết quả sau cùng, người ta vẫn chỉ làm theo kỹ thuật đó một cách hầu như vô thức. Kỹ thuật đó trước sau luôn là thế: trồng giống cây mình biết rõ nhất, gieo hạt, rồi khi có một giống tốt hơn một chút tình cờ xuất hiện thì chọn lấy, cứ thế mà tiếp tục”.
Location: 2873 | Date Added: 2024-11-13 11:17:53
Một lợi thế của Lưỡi liềm Phì nhiêu là nó nằm giữa một vùng có khí hậu gọi là khí hậu Địa Trung Hải với đặc trưng là mùa đông dịu, ẩm, mùa hè dài, nóng và khô. Khí hậu ấy hợp với những loài cây có khả năng sống qua mùa khô kéo dài và mọc nhanh trở lại khi mùa mưa đến. Nhiều loài cây của Lưỡi liềm Phì nhiêu, nhất là các loài ngũ cốc và đậu, đã thích nghi theo cách khiến cho chúng hữu ích đối với con người: chúng là cây sống một năm, nghĩa là bản thân cây khô đi rồi chết vào mùa khô.
Location: 2989 | Date Added: 2024-11-13 11:26:13
Một lợi thế thứ ba của hệ thực vật vùng Lưỡi liềm Phì nhiêu là nó bao gồm một bột phận lớn những loài “bán lưỡng tính” (tạm dịch từ “hermaphroditic selfer” – ND), nghĩa là những loài cây thường tự mình thụ phấn nhưng thỉnh thoảng cũng thụ phấn chéo. Hãy nhớ lại rằng hầu hết cây dại đều hoặc là những loài lưỡng tính thụ phấn chéo, hoặc bao gồm cá thể đực và cá thể cái và hai cá thể này luôn luôn phải cần đến nhau mới có thể thụ phấn. Những cơ chế sinh sản này đã khiến những nhà nông cổ đại ngán ngẩm bởi vì ngay khi họ xác định được một cây biến dị có thể cho năng suất cao thì con của nó có thể lại giao phối chéo với những cá thể cây khác và đánh mất lợi thế di truyền của mình.
Location: 3032 | Date Added: 2024-11-13 11:32:15
nông nghiệp có thể phát sinh ở Lưỡi liềm Phì nhiêu từ việc thuần hóa các loài cây dại có sẵn trong khu vực chứ không phải đợi đến khi du nhập các loại cây trồng xuất thân từ những loài cây dại ở nơi khác.
Location: 3120 | Date Added: 2024-11-13 11:39:24
Nhờ có sẵn các loài cây dại và thú hoang thích hợp, các dân tộc cổ xưa của vùng Lưỡi liềm Phì nhiêu đã có thể nhanh chóng có được một hành trang sinh học mạnh mẽ và cân đối để có thể tiến hành sản xuất lương thực thâm canh. Tập hợp này bao gồm ba loài ngũ cốc làm nguồn chính cung cấp cácbon hydrat, bốn loài đậu chứa 20-25% protein và bốn loài gia súc làm nguồn cung cấp protein chính, ngoài ra còn có hàm lượng protein dồi dào của lúa mì, và cây lanh làm nguồn cung cấp sợi và dầu (được gọi là dầu hạt lanh; hạt lanh chứa khoảng 40% dầu).
Location: 3124 | Date Added: 2024-11-13 11:39:45
các cây trồng và vật nuôi của các nông dân đầu tiên ở vùng Lưỡi liềm Phì nhiêu đã đáp ứng được các nhu cầu kinh tế cơ bản của con người: cácbon hydrat, protein, chất béo, quần áo, sức kéo và vận chuyển.
Location: 3130 | Date Added: 2024-11-13 11:39:57
Ở một cực là Lưỡi liềm Phì nhiêu; ở cực đối lập là New Guinea và miền đông Hoa Kỳ. Các dân tộc ở vùng Lưỡi liềm Phì nhiêu thuần hóa các loài cây bản địa sớm hơn nhiều. Họ thuần hóa được nhiều loài hơn gấp bội, thuần hóa được những loài năng sản hơn gấp bội hoặc có giá trị hơn gấp bội, thuần hóa một loạt cây trồng đa dạng hơn gấp bội, phát triển sản xuất lương thực thâm canh và dân số tăng nhanh chóng, hệ quả là họ tiến vào thế giới hiện đại với một nền công nghệ tiên tiến hơn, tổ chức chính trị phức tạp hơn, và những căn bệnh có tính truyền nhiễm hơn có thể lây lan cho các dân tộc khác.
Location: 3412 | Date Added: 2024-11-14 11:44:27
Sự thật là, ở mức độ toàn bộ các châu lục và các khu vực rộng lớn nơi có hàng trăm xã hội cạnh tranh với nhau, một số xã hội sẽ cởi mở hơn với cách tân, một số xã hội khác thì bảo thủ hơn. Những xã hội nào chịu tiếp nhận các cây trồng, vật nuôi hay công nghệ mới thì có thể sẽ nhờ đó mà tự nuôi mình tốt hơn, sinh sôi nảy nở, chiếm chỗ, chinh phục hoặc tiêu diệt những xã hội khước từ đổi mới.
Location: 3452 | Date Added: 2024-11-14 11:49:44
tôi lưu ý rằng các khu vực trên thế giới khác xa nhau ở [chủng loại] các loài có thể thuần hóa được, rằng, tương ứng với điều đó, các khu vực cũng khác nhau ở niên đại phát sinh sản xuất lương thực, và sản xuất lương thực ở một số vùng trù phú đã không phát sinh độc lập cho mãi tới thời hiện đại.
Location: 3474 | Date Added: 2024-11-14 11:51:32
Chính vì trong danh mục đó số lượng các loài có thể thuần hóa được là ít ỏi cho nên sản xuất lương thực mới phát sinh ở Bắc Mỹ một cách muộn màng.
Location: 3500 | Date Added: 2024-11-14 11:53:21
Các loài vật thuần hóa được thảy đều giống nhau; nhưng mỗi loài vật không thuần hóa được thì đều không thuần hóa được theo một cách riêng.
Location: 3504 | Date Added: 2024-11-14 11:53:45
câu đầu nổi tiếng trong cuốn tiểu thuyết vĩ đại Anna Karenina của Tolstoy. “Các gia đình hạnh phúc đều giống nhau; mỗi gia đình bất hạnh đều bất hạnh theo một cách riêng”. Bằng câu đó Tolstoy muốn nói rằng, để được hạnh phúc, một cuộc hôn nhân phải thành công ở nhiều phương diện: sự hấp dẫn tính dục, thỏa thuận về tiền nong, giáo dục con cái, tôn giáo, cha mẹ hai bên và các vấn đề đạo đức cốt yếu. Chỉ cần một trong các phương diện hệ trọng đó mà trục trặc là hôn nhân sẽ có nguy cơ tan vỡ dù nó có tất cả các thành tố cần thiết khác để có hạnh phúc.
Location: 3507 | Date Added: 2024-11-14 11:54:26
Nếu định nghĩa “lớn” là “nặng trên 45 kilôgam” thì chỉ có 14 loài như vậy đã được thuần hóa trước thế kỷ 20 (xem danh sách ở Bảng 9.1). Trong Mười Bốn Loài Tiên Tổ đó, 9 loài (“Chín Loài Tiên Tổ Thứ Yếu” ở Bảng 9.1) chỉ trở thành gia súc quan trọng ở một số khu vực hạn chế trên thế giới: lạc đà Arập, lạc đà châu Á, lạc đà châu Mỹ (llama và alpaca, vốn là hai giống khác nhau của cùng một loài tổ tiên), lừa, tuần lộc, trâu, bò yak, bò banteng và con minh. Chỉ có 5 loài đã trở nên phổ biến và quan trọng trên khắp thế giới. Năm Loài Tiên Tổ Chính được thuần hóa đó là bò, cừu, dê, lợn và ngựa.
Location: 3544 | Date Added: 2024-11-14 11:58:50
Những loài thực sự được thuần hóa khác với các tổ tiên hoang dã ở nhiều phương diện. Những khác biệt này nảy sinh từ hai quá trình: con người lựa chọn những cá thể có ích cho con người hơn so với các cá thể khác cùng loài ấy, và phản xạ tiến hóa tự động ở loài vật trước lực của chọn lọc tự nhiên trong môi trường con người mà vốn dĩ khác với chọn lọc tự nhiên trong môi trường hoang dã.
Location: 3560 | Date Added: 2024-11-15 12:00:14
“Có vẻ như mọi loài thú hoang dã đều từng có cơ hội được thuần hóa, rằng chỉ một ít… đã được thuần hóa từ lâu, nhưng phần lớn còn lại, vốn đôi khi bị khiếm khuyết chỉ ở một chi tiết nhỏ, đành cam phận là thú hoang mãi mãi.”
Location: 3712 | Date Added: 2024-11-15 11:51:05
Câu trả lời suy ra từ nguyên lý Anna Karenina. Để được thuần hóa, một loài hoang dã ứng viên phải sở hữu nhiều đặc tính khác nhau. Chỉ cần thiếu bất kỳ một trong các đặc tính cần thiết này là nó sẽ khó lòng thuần hóa được, cũng như chỉ cần thiếu một thành tố là khó lòng xây dựng một cuộc hôn nhân hạnh phúc.
Location: 3797 | Date Added: 2024-11-15 02:45:16
Giờ ta hãy quay lại vấn đề tôi đã đặt ra ở đầu chương này. Khởi thủy, một trong những khía cạnh khó hiểu nhất ở việc thuần hóa loài vật là chẳng hiểu vì lý do gì một số loài có thể thuần hóa được trong khi những loài có họ hàng gần gũi chúng thì không. Hóa ra ngoại trừ một số ít loài, còn lại hầu hết các ứng viên cho việc thuần hóa đều đã bị loại trừ theo nguyên lý Anna Karenina.
Location: 3949 | Date Added: 2024-11-15 03:18:16
Con người và hầu hết các loài vật làm thành những “cặp hôn nhân không hạnh phúc”, có thể vì một hay nhiều nguyên nhân: thực đơn ăn uống, tốc độ tăng trưởng, tập tính giao phối, tính khí, xu hướng hay hoảng sợ và một số đặc điểm trong tổ chức xã hội của con vật.
Location: 3953 | Date Added: 2024-11-15 03:18:31
Tại sao tốc độ bành trướng các cây trồng từ Lưỡi liềm Phì nhiêu lại nhanh đến thế? Câu trả lời một phần nằm ở trục Đông-Tây của lục địa Âu-Á mà tôi đã nhắc đến ở đầu chương này. Các địa điểm được phân bố theo hướng đông và hướng tây trên cùng một vĩ độ thì đều có chung một độ dài ngày đêm và những biến thiên về mùa giống hệt nhau. Ở mức độ thấp hơn, chúng còn có xu hướng có cùng một số căn bệnh, cơ chế nhiệt độ và độ mưa như nhau, môi trường sống hoặc thảm thực vật như nhau.
Location: 4141 | Date Added: 2024-11-15 03:39:17
Đến nay ta đã lần ngược về lịch sử để xem sản xuất lương thực đã nảy sinh như thế nào ở một ít trung tâm và từ đó đã bành trướng nhanh chậm khác nhau đến thế nào sang các khu vực khác. Những khác biệt địa lý đó chính là lời đáp hệ trọng và tối hậu cho câu hỏi của Yali về việc tại sao dân tộc này lại khác dân tộc khác đến vậy về sức mạnh và sự dồi dào sung túc.
Location: 4342 | Date Added: 2024-11-15 03:55:53
dân số đông với mật độ cao là điều kiện tiên quyết để những căn bệnh truyền nhiễm dựa trên số đông có thể phát sinh.
Location: 4791 | Date Added: 2024-11-15 07:27:08
Chẳng nghi ngờ gì nữa, người châu Âu đã tạo ra được ưu thế lớn về vũ khí, công nghệ và tổ chức chính trị so với hầu hết các dân tộc không phải châu Âu mà họ đi chinh phục. Nhưng chỉ ưu thế đó không thôi thì không lý giải được đầy đủ tại sao ngay từ đầu một dúm di dân châu Âu ít ỏi lại có thể hất cẳng cư dân bản địa ở châu Mỹ và một số vùng khác trên thế giới vốn đông hơn họ gấp bội. Điều đó ắt đã không xảy ra nếu không có cái tặng phẩm tai hại mà châu Âu mang lại cho các châu lục khác – những giống vi trùng tiến hóa được nhờ lục địa Âu-Á đã từ lâu thân thiết với các loài gia súc.
Location: 4847 | Date Added: 2024-11-15 07:35:39
Chữ viết song hành cùng vũ khí, vi trùng và tổ chức chính trị tập trung hóa như một trong các tác nhân chinh phục ở thời hiện đại.
Location: 4869 | Date Added: 2024-11-15 07:37:11
Các hệ chữ viết khác nhau ở chỗ mỗi ký hiệu được dùng để biểu đạt một đơn vị lời nói lớn hay nhỏ. Có ba loại giải pháp: một là mỗi ký hiệu biểu đạt một âm tiết cơ bản duy nhất, hai là biểu đạt trọn một âm tiết, ba là biểu đạt trọn một từ.
Location: 4895 | Date Added: 2024-11-15 07:39:09
Tuy có nguồn gốc độc lập và hình thức ký hiệu khác hẳn, song chữ viết Maya vẫn được tổ chức theo những nguyên lý mà về cơ bản tương tự với chữ viết Sumer và các hệ chữ viết Tây Âu-Á khác được gợi ý từ chữ Sumer. Cũng như chữ Sumer, chữ Maya dùng cả ký hiệu biểu từ lẫn ký hiệu biểu âm. Ký hiệu biểu âm cho các từ trừu tượng thường được suy ra từ nguyên lý đố chữ. Nghĩa là, một từ trừu tượng được viết bằng một ký hiệu vốn dùng để ghi một từ khác phát âm tương tự nhưng có nghĩa khác, và nghĩa này có thể dễ dàng miêu tả được. Cũng như các ký hiệu chữ kana của Nhật và chữ Kẻ vạch B của nền văn minh Mycene Hy Lạp, ký hiệu biểu âm Maya hầu hết là những ký hiệu ghi từng âm tiết gồm một phụ âm cộng với một nguyên âm (như ta, te, ti, to, tu). Cũng như các con chữ của bảng chữ cái Sumer thời kỳ đầu, ký hiệu biểu vần Maya bắt nguồn từ những bức tranh mô tả những vật mà cách phát âm bắt đầu bằng âm tiết đó (chẳng hạn, ký hiệu biểu vần Maya “ne” giống như một cái đuôi bởi từ “đuôi” trong tiếng Maya là neh).
Location: 5018 | Date Added: 2024-11-16 07:10:33
hệ chữ biểu vần kẻ vạch B của văn minh Mycene Hy Lạp đã được cải biên vào khoảng 1.400 năm TCN từ hệ chữ biểu vần Kẻ vạch A của văn minh Minoa trên đảo Crete.
Location: 5091 | Date Added: 2024-11-16 07:17:23
người ta đã cố tình giữ cho chữ viết cổ chỉ hạn chế trong một vài công dụng ít ỏi kia, khiến những ai muốn phát minh ra những hệ chữ viết ít tùy tiện hơn đều phải thối chí. Các ông vua và tăng lữ Sumer cổ đại muốn chữ viết chỉ được dùng bởi các thư lại chuyên nghiệp để ghi số cừu cần nộp thuế mà thôi, chứ không muốn quảng đại quần chúng dùng nó để viết thơ và bày đặt mưu đồ phản loạn. Chỉ mãi về sau mới có chuyện dân thường sử dụng chữ viết, khi các hệ chữ viết đã trở nên đơn giản hơn và mang tính biểu cảm hơn.
Location: 5291 | Date Added: 2024-11-16 07:45:40
Chữ viết ban đầu phục vụ cho nhu cầu của các thiết chế chính trị này (chẳng hạn như lưu trữ hồ sơ và bố cáo lệnh của nhà vua), và người sử dụng chữ viết là những thư lại chuyên môn dành trọn thời gian cho việc đó, [bản thân không sản xuất lương thực mà] sống nhờ lương thực thặng dư do các nông dân sản xuất lương thực làm ra. Các xã hội săn bắt hái lượm thì đã chẳng bao giờ phát minh ra hay thậm chí chưa bao giờ tiếp thu chữ viết, bởi họ không có cả nhu cầu sử dụng chữ viết một cách thể chế hóa lẫn cơ chế xã hội và nông nghiệp cần thiết để tạo thặng dư lương thực đặng nuôi các thư lại chuyên nghiệp.
Location: 5317 | Date Added: 2024-11-16 07:48:48
Một khi chữ viết đã được một vài xã hội đó phát minh ra, nó liền bành trướng nhờ sự giao thương, bằng những cuộc chinh phục và qua đường tôn giáo đến những xã hội khác có nền kinh tế và tổ chức chính trị tương tự.
Location: 5327 | Date Added: 2024-11-16 07:49:48
Tất cả các nhà phát minh lừng danh được thừa nhận đều có những bậc tiền bối cũng như những kẻ tiếp bước mình, và đã tiến hành cải tiến tại một thời điểm khi xã hội có khả năng sử dụng sản phẩm của họ. Như ta sẽ thấy, bi kịch của “người hùng” từng hoàn thiện những con dấu dùng cho chiếc đĩa Phaistos là ở chỗ: ông hay bà ta đã phát minh ra một thứ mà xã hội đương thời không thể sử dụng trên quy mô lớn.
Location: 5519 | Date Added: 2024-11-16 11:39:00
Hai kết luận chính của tôi là: công nghệ được hình thành một cách lũy tiến chứ không phải là những hành vi đơn độc của các người hùng, và hầu hết các công dụng của một phát minh chỉ xuất hiện sau khi phát minh đã ra đời, chứ không phải phát minh ra đời để đáp ứng một nhu cầu có thể tiên liệu trước.
Location: 5524 | Date Added: 2024-11-16 11:41:00
người Trung Hoa đã quan sát thấy có một hỗn hợp nhất định giữa lưu huỳnh, than cốc và nitrat kali – về sau được gọi là thuốc súng – có sức nổ đặc biệt mạnh.
Location: 5559 | Date Added: 2024-11-16 11:44:18
bàn phím QWERTY – tên của bàn phím này được đặt theo sáu phím ngoài cùng của hàng phím chữ trên cùng. Nghe thì thật khó tin, nhưng bố cục bàn phím này được thiết kế rất ư là phản công nghệ vào năm 1873. Nó sử dụng cả một loạt những mánh khóe tai ác để buộc máy đánh chữ phải gõ càng chậm càng tốt, chẳng hạn như phân tán những chữ cái thường dùng nhất ra khắp các hàng chữ và tập trung chúng vào bên trái (trong khi những người đánh máy đa phần thuận tay phải nên tay trái yếu hơn). Nguyên nhân đằng sau tất cả những đặc tính thoạt nghe có vẻ phản kỹ thuật này là máy đánh chữ vào năm 1873 thường bị hóc nếu các phím gần nhau được nhấn nhanh liên tiếp, vì vậy nhà sản xuất phải tìm cách nào đó để kìm bớt tốc độ gõ.
Location: 5590 | Date Added: 2024-11-16 11:48:27
Ở châu lục nào cũng vậy, thời nào cũng vậy, luôn luôn có những xã hội cách tân và cũng có những xã hội bảo thủ. Ngoài ra, mức độ cởi mở với cách tân cũng thay đổi theo thời gian trong cùng một khu vực.
Location: 5741 | Date Added: 2024-11-16 11:56:10
Tầm quan trọng tương đối của việc phát minh tại chỗ hay phát minh vay mượn tùy thuộc chủ yếu vào hai nhân tố: việc phát minh ra công nghệ đó có dễ hay không, và xã hội này có nằm gần những xã hội khác hay không.
Location: 5757 | Date Added: 2024-11-16 11:58:57
Khi một phát minh hữu ích đã ra đời ở một xã hội, nó có xu hướng bành trướng ra ngoài theo hai cách. Một là các xã hội khác nhìn thấy hoặc được biết về phát minh đó, cởi mở đón nhận và tiếp thu nó. Cách thứ hai là những xã hội nào chưa có phát minh đó sẽ nhận thấy mình lâm vào thế bất lợi khi đối diện với xã hội đã phát minh ra nó, thế rồi họ sẽ bị áp đảo và bị giành chỗ nếu sự bất lợi đó đủ lớn. Một ví dụ đơn giản là sự bành trướng của súng hỏa mai giữa các bộ lạc Maori ở New Zealand.
Location: 5785 | Date Added: 2024-11-16 12:00:58
Khi các xã hội tiếp thu một công nghệ mới từ xã hội đã phát minh ra nó, sự phát tán có thể diễn ra dưới nhiều bối cảnh khác nhau. Có thể là buôn bán hòa bình (như sự phát tán transistor từ Hoa Kỳ sang Nhật Bản vào năm 1954), gián điệp (việc đưa lậu con tằm từ Đông Nam Á sang Trung Đông vào năm 552), di cư (sự bành trướng của nghề thủy tinh và kỹ thuật sản xuất vải của Pháp ra khắp châu Âu bởi 200.000 người Huguenot bị trục xuất khỏi Pháp vào năm 1685), và chiến tranh. Một ví dụ quan trọng về trường hợp cuối cùng là việc đưa kỹ nghệ làm giấy của Trung Hoa sang thế giới Hồi giáo chỉ xảy ra khi quân đội Arập đánh bại quân đội Trung Hoa tại trận đánh trên sông Talas ở Trung Á vào năm 751 và bắt gặp một số thợ làm giấy trong số tù binh đối phương, bèn đưa họ về Samarkand để thiết lập ngành sản xuất giấy.
Location: 5794 | Date Added: 2024-11-16 12:03:29
Đồ sứ, một thứ đồ gốm trong suốt mịn hạt, được phát minh ở Trung Hoa vào khoảng thế kỷ thứ VII. Khi đồ sứ bắt đầu đến được châu Âu theo Con đường Tơ lụa vào thế kỷ XIV, người châu Âu rất khâm phục nó (tuy nó được sản xuất ra sao thì họ hoàn toàn chẳng biết gì) và đã nhiều lần cố gắng bắt chước làm ra nó nhưng không thành công. Cho mãi đến năm 1707, nhà giả kim người Đức Johann Böttger, sau nhiều năm thử nghiệm rất nhiều quy trình, trộn lẫn nhiều hỗn hợp khác nhau giữa khoáng chất và đất sét, mới tìm ra giải pháp và sáng lập ra những xưởng đồ sứ Meissen lừng tiếng ngày nay. Những
Location: 5807 | Date Added: 2024-11-16 12:04:11
Việc Nhật Bản từ bỏ súng, và việc Trung Hoa từ bỏ những con tàu vượt đại dương (cũng như đồng hồ cơ khí và máy xe tơ chạy bằng sức nước) là những trường hợp nhiều người biết trong lịch sử khi những xã hội cô lập hoặc bán cô lập khước từ phát minh công nghệ.
Location: 5860 | Date Added: 2024-11-16 12:08:45
Một lý do tại sao công nghệ có xu hướng tự xúc tác để làm nảy sinh thêm công nghệ là do muốn cải tiến thì trước hết người ta phải xử lý được tinh tường những vấn đề đơn giản hơn cái đã.
Location: 5878 | Date Added: 2024-11-16 12:09:59
Một nguyên nhân chính khác để công nghệ tự xúc tác sinh ra công nghệ, ấy là, nhờ có các công nghệ và vật liệu mới, người ta có thể tạo ra thêm những công nghệ mới bằng cách tái kết hợp [những gì đã có].
Location: 5888 | Date Added: 2024-11-16 12:10:54
Chẳng hạn, tại sao nghề in đã bành trướng với tốc độ bùng nổ tại châu Âu thời trung đại sau khi Gutenberg in Kinh thánh vào năm 1455 nhưng đã không bùng nổ sau khi nhà in vô danh nọ in cái đĩa Phaistos vào năm 1700 TCN? Có thể lý giải một phần là do các nhà in châu Âu thời trung đại đã có thể kết hợp sáu tiến bộ công nghệ mà hầu hết trong số đó chưa hề tồn tại vào thời của nhà in làm ra đĩa Phaistos. Trong số các tiến bộ đó – giấy, chữ in rời, nghề luyện kim, máy in, mực và chữ viết – thì giấy và ý tưởng về chữ in rời là từ Trung Hoa du nhập vào châu Âu. Sở dĩ Gutenberg phát minh được kỹ thuật đúc chữ in từ khuôn kim loại – do vậy khắc phục được vấn đề hóc búa là các con chữ in có kích cỡ không đều cái to cái nhỏ – là nhờ có những cải tiến trong ngành luyện kim: có thép để làm máy dập chữ, hợp kim đồng thau hoặc đồng thiếc (về sau được thay bằng thép) để làm khuôn rập, chì để đúc khuôn, và hợp kim thiếc-kẽm-chì để làm con chữ.
Location: 5890 | Date Added: 2024-11-16 12:12:00
Trong cái lịch sử phát triển lâu dài càng về sau càng tăng tốc đó, ta có thể khu biệt hai cú nhảy đặc biệt quan trọng. Cú nhảy thứ nhất, xảy ra trong khoảng từ 100.000 đến 50.000 năm trước, hẳn đã xảy ra được là nhờ những thay đổi di truyền trong cơ thể chúng ta; cụ thể là, nhờ sự tiến hóa của cơ thể về giải phẫu học mà con người có được khả năng ngôn ngữ hoặc chức năng não bộ như ngày nay hoặc cả hai. Cú nhảy đó dẫn đến các công cụ bằng xương, công cụ chuyên dùng và công cụ hỗn hợp. Cú nhảy thứ hai dẫn đến việc loài người chuyển sang lối sống định cư, việc này diễn ra vào những thời điểm khác nhau tùy từng khu vực trên thế giới, ở một số khu vực thì chỉ mới diễn ra khoảng 13.000 năm trước, ở vài khu vực thì thậm chí chưa xảy ra đến tận ngày nay. Đối với hầu hết khu vực, việc chuyển sang sống định cư gắn liền với việc tiếp thu nền sản xuất lương thực vốn đòi hỏi chúng ta phải sống gần đồng ruộng, vườn tược và lưu trữ lương thực thặng dư.
Location: 5921 | Date Added: 2024-11-16 12:15:28
Tác động của sự khác biệt về diện tích, dân số, sự dễ dàng phát tán và thời điểm khởi đầu sản xuất lương thực giữa các lục địa đối với sự hình thành công nghệ lại càng rõ rệt hơn bởi vì, [như đã nói], công nghệ có tính tự xúc tác, [công nghệ này làm nảy sinh công nghệ khác]. Chính vì vậy, ưu thế ban đầu của Âu-Á thể hiện ở việc lục địa này đã đi trước các lục địa khác một quãng dài về công nghệ vào thời điểm năm 1492 – ấy là nhờ những nguyên nhân nằm ở sự khác biệt về địa lý, chứ không phải sự khác biệt về trí thông minh của con người.
Location: 6012 | Date Added: 2024-11-16 12:24:23
có hai ưu thế tiềm tàng khác nữa gắn liền với tù trưởng quốc và nhà nước. Thứ nhất, khi quyền ra quyết định chỉ tập trung ở một người, người đó có ưu thế là có thể huy động quân đội và nguồn lực. Thứ hai, các tôn giáo chính thức và nhiệt tình ái quốc của nhiều nhà nước khiến cho quân đội của họ chiến đấu quên mình.
Location: 6497 | Date Added: 2024-11-16 04:19:38
Triết gia Pháp Jean-Jacques Rousseau cho rằng nhà nước được hình thành bởi một khế ước xã hội, một quyết định duy lý đạt được khi người ta đã tính toán lợi ích của bản thân mình, thỏa thuận với nhau rằng nếu ở trong một nhà nước thì tốt hơn là ở các xã hội giản đơn hơn, và tự nguyện từ bỏ các xã hội giản đơn hơn của họ. Thế nhưng, người ta chưa hề thấy và cứ liệu lịch sử cũng chưa hề ghi nhận được dù chỉ một trường hợp duy nhất khi nhà nước được hình thành trong bầu không khí thanh cao với sự nhìn xa trông rộng không bận chút tư lợi đó.
Location: 6538 | Date Added: 2024-11-16 04:22:41
Tất cả các ví dụ này cho thấy chiến tranh – hoặc nguy cơ chiến tranh – đã đóng một vai trò then chốt trong hầu hết, nếu không nói là tất cả những sự hợp nhất các xã hội.
Location: 6761 | Date Added: 2024-11-16 04:35:46
Như vậy, sản xuất lương thực, cùng sự cạnh tranh và xâm nhập lẫn nhau giữa các xã hội, với tư cách những nguyên nhân tối hậu, thông qua những chuỗi nhân quả khác nhau về chi tiết nhưng tất cả đều bao hàm dân số đông và mật độ cao cũng như lối sống định cư, đã dẫn đến các tác nhân chinh phục trực tiếp là vi trùng, chữ viết, công nghệ và tổ chức chính trị tập trung. Bởi các nguyên nhân tối hậu đó đã hình thành và phát triển trên mỗi lục địa một khác, nên các tác nhân chinh phục kia cũng khác.
Location: 6790 | Date Added: 2024-11-16 04:38:02
Australia khác tất cả các châu lục khác: sự khác biệt giữa Âu-Á, châu Phi, Bắc Mỹ và Nam Mỹ so với nhau chẳng là gì so với những khác biệt giữa Australia với tất cả các lục địa khác kia. Australia là lục địa khô nhất, nhỏ nhất, phẳng nhất, cằn cỗi nhất, khí hậu khôn lường nhất và nghèo nàn nhất về sinh học.
Location: 6837 | Date Added: 2024-11-16 06:56:55
New Guinea bị cản trở bởi một số yếu tố sinh học và địa lý. Thứ nhất, mặc dù nền sản xuất lương thực bản địa đã phát sinh ở vùng cao New Guinea, song ta đã thấy ở Chương 8 rằng nó mang lại không nhiều protein.
Location: 7040 | Date Added: 2024-11-17 08:14:16
Bởi cả lợn lẫn gà đều không thể dùng để kéo cày nên dân vùng cao vẫn chẳng có nguồn lực nào khác ngoài cơ bắp của người, cũng không làm tiến hóa được những căn bệnh truyền nhiễm có khả năng đẩy lùi những kẻ xâm lược châu Âu về sau.
Location: 7044 | Date Added: 2024-11-17 08:15:13
Hạn chế thứ hai khiến dân số vùng cao không đông là diện tích hạn chế: vùng cao New Guinea chỉ có vài thung lũng rộng, đáng chú ý là các thung lũng Wahgi và Baliem có thể làm nơi sinh sống cho quần thể dân cư đông đúc. Lại còn một hạn chế nữa, ấy là thực tế rằng vùng lưng chừng núi từ 1.200 m đến 2.700 m là cao độ duy nhất ở New Guinea nơi có thể tiến hành sản xuất lương thực thâm canh.
Location: 7046 | Date Added: 2024-11-17 08:15:40
Ngoài dân số ít ỏi và phân chia manh mún, một hạn chế khác đối với sự phát triển của New Guinea là sự cô biệt về địa lý, khiến công nghệ và ý tưởng từ nơi khác khó lòng vào được.
Location: 7076 | Date Added: 2024-11-17 08:17:26
Một trở ngại chính khác cho sự phát triển sản xuất lương thực ở Australia là những loài cây hoang có thể thuần hóa được thật hiếm hoi. Ngay cả các nhà di truyền học cây trồng người châu Âu hiện nay cũng không phát triển được bất cứ loại cây trồng nào khác trừ hạt macadamia từ các loài thực vật bản địa của Australia. Trong danh sách các loài cây ngũ cốc có tiềm năng của thế giới – 56 loài cây thân thảo có hạt nặng nhất – chỉ có hai loài là của Australia, cả hai đều xếp ở gần cuối danh sách (hạt nặng có 13 miligram, so với những 40 miligram của
Location: 7124 | Date Added: 2024-11-17 08:22:11
Những thủ phạm gây bệnh chính mà người ta ghi nhận được là đậu mùa, cúm, sởi, thương hàn, sốt phát ban, thủy đậu, ho gà, lao và giang mai. Bằng hai cách đó, các xã hội thổ dân Australia độc lập đã bị loại bỏ khỏi bất cứ khu vực nào phù hợp với nền sản xuất lương thực của người Âu.
Location: 7417 | Date Added: 2024-11-17 03:42:53
Hai sự trùng hợp kỳ lạ giữa bằng chứng khảo cổ và bằng chứng ngôn ngữ học hỗ trợ cho giả thuyết rằng những người đã mang văn hóa Đồ đá mới đến Đài Loan, Philippines và Indonesia cách đây hàng mấy ngàn năm là những kẻ dùng ngôn ngữ Nam Đảo và là tổ tiên của những người nói tiếng Nam Đảo vẫn còn sinh sống trên các hòn đảo đó ngày nay.
Location: 7885 | Date Added: 2024-11-17 04:30:57
giai đoạn đầu tiên là những người Nam Đảo xuất phát từ miền duyên hải Nam Trung Quốc đến định cư ở Đài Loan, còn giai đoạn kế tiếp là họ từ Đài Loan đến chiếm lĩnh Philippines và Indonesia.
Location: 7889 | Date Added: 2024-11-17 04:31:07
Thoạt tiên, ta có thể tự hỏi làm cách nào các nhà ngôn ngữ học – vốn chỉ nghiên cứu các ngôn ngữ đương đại, còn dạng thức thủy tổ của các ngôn ngữ đó vào thời đại chưa có văn tự thì họ không hề biết – lại có thể hình dung được liệu những người Nam Đảo sống ở Đài Loan vào 6.000 năm trước có nuôi lợn hay không. Giải pháp [của họ] là phục dựng hệ ngữ vựng của các ngôn ngữ cổ đại đã biến mất (cái gọi là nguyên ngôn ngữ, protolanguage) bằng cách so sánh hệ ngữ vựng của các ngôn ngữ vốn bắt nguồn từ chúng. Chẳng hạn, các từ có nghĩa là “cừu” trong nhiều ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Ấn-Âu phân bố từ Ailen đến Ấn Độ khá là giống nhau: “avis” trong tiếng Lithuania và tiếng Sanskrit, “ovis” trong tiếng La Tinh, “oveja” trong tiếng Tây Ban Nha, “ovtsa” trong tiếng Nga, “owis” trong tiếng Hy Lạp và “oi” trong tiếng Ailen. (Từ “sheep” trong tiếng Anh rõ ràng là từ một gốc khác, nhưng tiếng Anh vẫn còn giữ lại gốc nguyên thủy ở từ “ewe” cũng có nghĩa là cừu). So sánh sự chuyển hóa âm mà các ngôn ngữ Ấn-Âu hiện đại đã trải qua trong lịch sử, ta có thể suy ra rằng dạng gốc là “owis” trong ngôn ngữ Ấn-Âu nguyên thủy đã được dùng vào khoảng 6.000 năm trước. Ngôn ngữ thủy tổ bất thành văn đó được gọi là tiếng Nguyên Ấn Âu (Proto-Indo-European). Rõ ràng người Nguyên Ấn Âu vào 6.000 năm trước đã có nuôi cừu, phù hợp với bằng chứng khảo cổ. Tương tự, chúng ta có thể phục dựng gần 2.000 từ trong ngữ vựng của họ, trong đó có các từ như “dê”, “ngựa”, “bánh xe”, “anh (em)” và “mắt”. Nhưng không thể nào phục dựng được từ Nguyên Ấn Âu nào cho chữ “súng” chẳng hạn, bởi từ này trong mỗi ngôn ngữ Ấn-Âu ngày nay dùng một gốc khác nhau: “gun” trong tiếng Anh, “fusil” trong tiếng Pháp, “ruzhyo” trong tiếng Nga, v.v. Điều đó chẳng có gì lạ: con người cách đây 6.000 năm không thể nào có một từ để gọi cây súng cả, bởi súng chỉ được phát minh trong vòng 1.000 năm trở lại đây. Chính vì không được thừa hưởng một gốc từ chung nào có nghĩa là “súng”, mỗi ngôn ngữ Ấn-Âu mới phải chế ra hoặc vay mượn một từ để gọi khi cây súng được phát minh.
Location: 7902 | Date Added: 2024-11-17 04:34:57
Nói ngắn gọn, những hậu quả khác nhau từ sự bành trướng của người Nam Đảo minh chứng hùng hồn cho vai trò của sản xuất lương thực đối với các luồng di dân của loài người. Những người sản xuất lương thực Nam Đảo đã di cư đến hai khu vực (New Guinea và Indonesia) nơi các cư dân bản địa có lẽ là có quan hệ với nhau. Cư dân Indonesia lúc đó vẫn còn là dân săn bắt hái lượm, trong khi cư dân New Guinea đã biết sản xuất lương thực và đã phát triển được nhiều yếu tố đi liền với sản xuất lương thực (như mật độ dân số cao, bệnh truyền nhiễm, công nghệ tiên tiến hơn, vân vân). Kết quả là cuộc bành trướng của người Nam Đảo đã quét sạch cư dân bản địa Indonesia, thế nhưng người Nam Đảo đã không tiến xa được bao nhiêu vào khu vực của người New Guinea, cũng như đã không tiến xa được bao nhiêu vào lãnh thổ của những người Nam Á và người Thái-Kadai vốn cũng đã biết sản xuất lương thực ở vùng Đông Nam Á.
Location: 8105 | Date Added: 2024-11-17 04:47:02
Với bất cứ ai quan tâm đến lịch sử thế giới, các xã hội loài người ở Đông Á và khu vực Thái Bình Dương cho ta nhiều thông tin quý báu, bởi chúng cho quá nhiều ví dụ để thấy môi trường có tác động đến nhường nào tới lịch sử. Tùy theo vị trí địa lý của quê hương bản quán mình, các dân tộc Đông Á và Thái Bình Dương có cơ hội tiếp cận những loài cây dại và thú hoang có thể thuần hóa khác hẳn nhau, khả năng tiếp xúc với các dân tộc khác cũng không giống nhau. Bao giờ cũng vậy, những dân tộc nào có cơ hội tiếp xúc với các loài có thể thuần hóa – vốn là điều kiện tiên quyết để có thể tiến lên sản xuất lương thực – cũng như vị trí địa lý thuận lợi để tiếp nhận sự phát tán công nghệ từ các khu vực khác thì thể nào cũng sẽ chiếm chỗ những dân tộc nào thiếu các lợi thế kia. Bao giờ cũng vậy, khi một làn sóng di dân duy nhất bành trướng qua nhiều môi trường khác biệt nhau, thì hậu duệ của họ sẽ phát triển theo những hướng khác nhau tùy theo [các hậu duệ đó sống trong] môi trường nào.
Location: 8133 | Date Added: 2024-11-17 04:49:42
Khi rốt cuộc người châu Âu đặt chân đến, ưu thế về công nghệ và những ưu thế khác của họ đã khiến họ có thể tạm thời thuộc địa hóa hầu hết vùng Đông Nam Á nhiệt đới và các đảo Thái Bình Dương. Tuy nhiên, các vi trùng bản địa và những người sản xuất lương thực bản địa đã ngăn không cho người châu Âu định cư ở hầu hết khu vực của họ với số lượng lớn. Trong khu vực này, duy chỉ New Zealand, New Caledonia và Hawaii – hòn đảo lớn nhất và xa nhất, cách xa xích đạo nhất và do đó gần với khí hậu ôn đới (giống châu Âu) nhất – ngày nay là có đông người châu Âu sinh sống mà thôi. Như vậy, khác Australia và châu Mỹ, Đông Á và hầu hết đảo các Thái Bình Dương ngày nay vẫn là nơi cư trú của các dân tộc Đông Á và dân tộc Thái Bình Dương.
Location: 8158 | Date Added: 2024-11-17 04:51:22
Vào khoảng năm 1508 thuộc địa đầu tiên được thành lập trên nội địa châu Mỹ, tại eo Panama. Theo sau đó là cuộc chinh phục hai đế quốc lớn trong nội địa là đế quốc Aztecs vào năm 1519-1520 và đế quốc Inca vào năm 1532-1533. Trong cả hai cuộc chinh phục này, những bệnh truyền nhiễm lây qua người châu Âu (có lẽ là đậu mùa) đã góp phần quan trọng: giết chết bản thân các vị hoàng đế cũng như phần lớn dân số người bản địa. Ưu thế vượt trội về quân sự của dù chỉ một dúm kỵ binh Tây Ban Nha, cùng với kỹ năng chính trị của họ trong việc khai thác sự chia rẽ trong nội bộ người châu Mỹ bản địa, đã góp phần còn lại [để người châu Âu chiến thắng].
Location: 8639 | Date Added: 2024-11-17 11:36:19
cơn sốt tìm vàng ở California vào năm 1848-1852
Location: 8660 | Date Added: 2024-11-17 11:37:32
các ngôn ngữ thuộc một ngữ hệ nhất định thường được dùng bởi một số người nhất định. Cụ thể, hầu hết những người nói các ngôn ngữ Phi-Á (Afroasiatic) là những người mà ta có thể phân loại là người da trắng hoặc da đen, những người nói tiếng Nilo-Sahara và tiếng Niger-Congo là người da đen, Khoisan thì nói tiếng Khoisan, còn người Nam Đảo thì nói tiếng Indonesia. Điều đó gợi ý rằng các ngôn ngữ thường có xu hướng tiến hóa song song với những người sử dụng chúng.
Location: 8827 | Date Added: 2024-11-18 12:17:12
Đầu tiên cà phê chỉ được trồng ở Ethiopia, nhưng rồi nó được ưa chuộng ở Arập và từ đó là trên toàn thế giới, và ngày nay cà phê là loài cây chính hỗ trợ nền kinh tế của những nước nằm rất xa Ethiopia như Brazil và Papua New Guinea.
Location: 8956 | Date Added: 2024-11-18 10:17:51
sự khác biệt giữa bản thân các dân tộc châu Âu với bản thân các dân tộc châu Phi như các nhà phân biệt chủng tộc người da trắng thường nghĩ. Đúng hơn, nguyên nhân nằm ở sự ngẫu nhiên về địa lý và địa sinh học, cụ thể là sự khác nhau giữa hai lục địa về diện tích, trục chính, chủng loại cây dại và thú hoang. Có nghĩa là, xét đến cùng, quỹ đạo lịch sử của châu Phi và châu Âu sở dĩ khác nhau là do sự khác biệt về bất động sản giữa hai bên.
Location: 9272 | Date Added: 2024-11-18 11:05:58
Tôi sẽ nói với Yali: lịch sử dài hạn của các dân tộc trên những lục địa khác nhau sở dĩ khác biệt nhau đến vậy không phải vì những khác biệt bẩm sinh trong bản thân các dân tộc đó, mà là do những khác biệt trong môi trường sống của họ.
Location: 9892 | Date Added: 2024-11-18 01:50:25
người Sumer quyết định dùng hệ đếm 12 thay cho hệ đếm thập phân (dẫn đến ngày nay chúng ta vẫn áp dụng các hệ thống một giờ gồm 60 phút, một ngày gồm 24 giờ, một năm gồm 12 tháng và vòng tròn với 360 độ), tương phản với hệ đếm dựa trên cơ số 20 ở nền văn minh Trung Mỹ (dẫn đến lịch của Trung Mỹ dùng hai chu kỳ song song, một chu kỳ gồm 360 ngày có đặt tên và một chu kỳ gồm 365 ngày).
Location: 10227 | Date Added: 2024-11-18 02:31:01
những khó khăn mà các nhà sử học phải đương đầu khi thiết lập những quan hệ nhân quả trong lịch sử các xã hội loài người là rất giống với những khó khăn mà các nhà thiên văn học, khí hậu học, sinh thái học, sinh học tiến hóa, địa chất học và cổ sinh vật học phải đương đầu. Ở nhiều mức độ khác nhau, mỗi ngành trong các ngành vừa kể đều gặp khó khăn bởi không thể tiến hành những sự can thiệp có kiểm soát nhằm mục đích thử nghiệm, bởi sự phức tạp do có quá nhiều yếu tố biến thiên và do đó là tính đặc thù độc nhất vô nhị của mỗi hệ, cũng từ đó mà không thể đề ra những quy luật phổ quát, và khó khăn trong việc tiên đoán các thuộc tính mới xuất hiện và hành trạng tương lai của hệ. Việc tiên đoán trong ngành lịch sử, cũng như trong các khoa học lịch sử khác, là khả thi hơn cả đối với những phạm vi không gian lớn và quãng thời gian dài, bởi khi đó thì những tính chất đặc thù của hàng triệu sự kiện nhỏ lẻ trở nên bị cào bằng. Cũng như tôi có thể tiên đoán tỷ lệ giới tính của 1.000 trẻ sơ sinh sắp chào đời nhưng giới tính của chính hai đứa con mình thì chẳng tiên đoán được,
Location: 10385 | Date Added: 2024-11-18 03:44:24
Tuy không một nhà thiên văn nào nghiên cứu sự hình thành thiên hà cũng như không một sử gia nào nghiên cứu lịch sử loài người lại có thể thử nghiệm các hệ của mình trong phòng thí nghiệm, song cả hai đều có thể tận dụng các thực nghiệm tự nhiên, bằng cách so sánh các hệ vốn khác nhau ở chỗ có hay không có (hoặc chịu ảnh hưởng mạnh hay yếu của) một nhân tố có tính nhân quả giả định nào đó. Chẳng hạn, các nhà truyền nhiễm học tuy không được phép cho người ta ăn một lượng lớn muối nhằm mục đích thí nghiệm, nhưng họ vẫn có thể xác định tác động của việc hấp thụ nhiều muối bằng cách so sánh những nhóm người vốn dĩ đã khác nhau rất nhiều về lượng muối ăn vào; và các nhà nhân chủng học văn hóa,
Location: 10402 | Date Added: 2024-11-18 03:45:14
Kết luận của tôi trong cuốn sách là, các xã hội đã phát triển trên mỗi lục địa một khác là do môi trường trên mỗi lục địa một khác, chứ không phải do những khác biệt trong cấu trúc sinh học của con người.
Location: 10448 | Date Added: 2024-11-18 03:48:39
Nguyên lý Phân mảnh Tối ưu: sự đổi mới diễn ra nhanh nhất ở xã hội nào có sự phân mảnh ở cấp độ trung gian tối ưu – xã hội nào thống nhất quá thì bất lợi, song xã hội nào phân mảnh quá thì cũng bất lợi nốt.
Location: 10664 | Date Added: 2024-11-18 04:30:08
Nếu mục đích của ta là đổi mới và năng lực cạnh tranh, ta không nên tập trung quá cũng không nên phân mảnh quá. Thay vì vậy, ta nên để quốc gia, ngành sản xuất, vành đai công nghiệp hay công ty mình phân nhỏ thành nhiều nhóm cạnh tranh với nhau đồng thời duy trì sự liên thông tương đối tự do – giống như hệ thống chính phủ liên bang của Hoa Kỳ mà từ trong nội tại đã tạo điều kiện cho sự cạnh tranh giữa 50 bang.
Location: 10756 | Date Added: 2024-11-18 04:40:06