Same as Ever

Morgan Housel

🚀 The Book in 3 Sentences

• Trong suốt mấy nghìn năm lịch sử, có quá nhiều thứ đã thay đổi: khoa học, công nghệ, y tế, … Nhưng có những thứ vẫn không thay đổi: Sự tham lam, sợ hãi, tâm lý xã hội, quan niệm hạnh phúc, …
• Cuốn sách là một tập hợp những câu chuyện, ghi chú của tác giả về những thứ không thay đổi đó - Same as Ever

🎨 Impressions

How I Discovered It

• Không nhớ rõ lắm =)) Nhưng đọc cuốn này đoạn đầu thấy hay quá thế nên drop luôn “để dành” :v

Who Should Read It?

☘️ How the Book Changed Me

How my life / behaviour / thoughts / ideas have changed as a result of reading the book.

• Trong cuộc sống hay chiêm nghiệm nhiều hơn =)) Những gì gắn với tâm lý, behavior của con người thì khó thay đổi lắm, bao đời nay vẫn thế ⇒ Nhìn rộng hơn, hiểu cho người khác hơn.
• Life Mental Models - Same as Ever - Tự tổng hợp ra 1 file ghi lại những cái mình chiêm nghiệm về “Same as Ever” things.

✍️ My Top 3 Quotes

📒 Summary + Notes

The wise in all ages have always said the same thing, and the fools, who at all times form the immense majority, have in their way, too, acted alike, and done just the opposite.

4000 năm qua, nhiều thứ đã thay đổi. Khoa học, công nghệ, y tế, … đã đạt được những bước tiến rất lớn. Tuy nhiên, tôi luôn tự hỏi, tại sao 1 tác phẩm như Tam Quốc Diễn Nghĩa, bối cảnh từ hẳn 2000 năm trước, hay những cuốn sách về Đạo Phật, Khổng Tử, hay của Aristotle, tới tận hơn 2000 năm sau, người ta vẫn đọc nó và rất enjoy :think:

Thực ra, đơn giản bởi, con người chúng ta không thay đổi trong cả hơn 2000 năm qua. Cấu trúc xã hội, cách phản ứng của chúng ta thực ra không thay đổi nhiều. Tham lam, sợ hãi, đối kỵ, tự tin thái quá, cơ hội, sự bóc lột, rủi ro, sự không chắc chắn, … hay sự mưu cầu hạnh phúc, những lỗi tư duy, … - Đó đều là những thứ chưa từng thay đổi.

Cuốn sách này viết về những điều như thế! (Thứ tự các chương mình đã đảo lộn, theo thứ tự cái mình thấy hứng thú =))) )

Keep Running

Notes

Tồn tại không phải là nhờ sức mạnh lớn nhất, mà nhờ khả năng thích nghi. Nếu bạn không tiến lên, bạn sẽ bị bỏ lại.

• Tiến hóa cho phép các loài lớn nhanh hơn, nhưng sau đó lại trừng phạt bạn vì đã to lớn hơn =)) Giống “đòn bẩy” trong tài chính. TK tăng tốt 1 thời gian nhưng nếu tt đổi chiều, bạn sẽ bị trừng phạt.
• Lợi thế cạnh tranh không kéo dài lâu.
• Keep Running - Đó là cách mà tiến hóa hoạt động. Các loài luôn tiến hóa. Có 1 số loài có thể bị tuyệt chủng, nhưng rồi với những loài còn lại, chúng sẽ phát triển và lại tiếp tục tranh đấu nhau.
  • Đây cũng là cách mà: Business, Products, Careers, Countries, Relationships, … hoạt động. - Keep Running
  • Tiến hóa là tàn nhẫn và không khoan nhượng - nó không dạy bằng cách cho bạn thấy những gì hoạt động mà bằng cách tiêu diệt những gì không hoạt động.
  • Tương tự như các quốc gia trong Changing World Order

⇒ Đây chính là lý do tại sao chúng ta phải không ngừng đi lên. Không tiến lên tức là đang đi lùi lại.

Expectations and Reality

Nguyên tắc đầu tiên của hạnh phúc là kỳ vọng thấp.

Dù khoa học, y tế, giao thông, … mọi thứ đều đã phát triển hơn trước rất nhiều. Nhưng chúng ta luôn “mong muốn nhiều hơn thế” ⇒ thực ra cuộc sống của chúng ta không hạnh phúc hơn trước là bao.

Ngoài ra, con người thường có xu hướng so sánh mình với người khác, đặc biệt là trong thời đại của mạng xã hội như hiện nay.

Chúng ta thường bảo vệ những thứ có giá trị cụ thể, nhưng lại hay bỏ bê những thứ không định giá được. Sức khỏe, mối quan hệ, sự tự do, … và cả Sự Kỳ vọng. (Nghe giống với việc quản lý thời gian, những thứ không có deadline thì sao?)

Sự kỳ vọng và Động lực? Tương quan giữa “Thứ ta có” và “Thứ ta cần”.

Ví dụ:

• Nếu bạn mới mua 1 chiếc iphone 16 pro max (2025), bạn sẽ thấy rất hạnh phúc. Nhưng nếu ai xung quanh bạn cũng có chiếc iphone đó thì sao?
• Thời nay, chúng ta bị quá nhiều thông tin trên FB, Insta, … đâu đâu cũng thấy những cuộc sống rất tuyệt vời → Dễ so sánh.

Risk is what you don’t see

Rủi ro lớn nhất luôn là điều không ai thấy trước được. Vì nếu không ai thấy trước được thì không ai chuẩn bị cho nó, và nếu không có sự chuẩn bị cho nó, thiệt hại của nó sẽ tăng lên khi nó đến. Rủi ro lớn nhất và tin tức quan trọng nhất trong 10 năm tới sẽ là điều mà ngày nay không ai nói đến. ⇒ Đầu tư vào sự chuẩn bị, chứ không phải vào dự đoán. (Đoán ít thôi, đưa ra actions đề phòng thì tốt hơn)

Ví dụ:

• Đại dịch COVID
• Khủng hoảng kinh tế thế giới 2008

Wild Minds

Những người nghĩ về thế giới theo cách mà bạn thích, thì cũng sẽ nghĩ về những thứ khác theo cách độc đáo mà bạn không thích =)))

Ví dụ: Bạn gặp những người mà bạn rất nể về một lĩnh vực nào đó, nhưng họ luôn có những mặt mà bạn không thích. eg: Elon Musk/ Michael Jackson/ … Trong quá trình làm việc, tôi cũng luôn thấy việc: thời gian đầu mới quen biết 1 người, tôi luôn nể phục vì họ làm được rất nhiều thứ hay ho mà tôi không làm được. Nhưng càng về sau, tiếp xúc lâu, tôi phát hiện ra họ cũng “bình thường” =)) Có nhiều cái họ còn xử lý rất tệ :v

Mở rộng ra, có thể hiểu phần này là: Không ai là hoàn hảo cả. Người ta làm tốt cái này thì sẽ không tốt ở cái khác. Đừng thần tượng ai quá, cũng đừng toxic ai quá ⇒ Don’t judge!!!

Wild Numbers

Mọi người không muốn sự chính xác, họ muốn sự chắc chắn.

Thế giới hiện tại là bất định, không có gì là chắc chắn cả, mọi thứ đều dựa trên xác suất. Tuy nhiên, con người luôn muốn sự chắc chắn. Họ thích “dự đoán được tương lai”.

“Right or Wrong?”, “Yes or No?” - Mọi người thường chỉ quan tâm tới câu trả lời Yes or No, trong khi vấn đề không đơn giản thế. Mọi thứ chỉ là xác suất.

Nói đến xác suất, chúng ta phải luôn chú ý tới “số lượng mẫu”, xem số lượng mẫu có đủ lớn không? Có đáng để tin cậy không? Nếu mẫu đủ lớn, chuyện gì cũng có thể xảy ra.

Ví dụ:

• Mn hỏi TTCK trong thời gian tới lên hay xuống? =)) Họ chỉ quan tâm là lên hay xuống thôi, không cần giải thích gì nhiều =)) -⇒ Tư duy đúng nên là: Nếu nó xuống thì tôi làm gì, mà nếu thị trường lên thì tôi sẽ hành xử ra sao. Phải có kịch bản, chứ không thể chắc chắn 100%.
• 1 nhà kinh tế làm việc từ năm 25 tuổi tới khi 75 tuổi. Ông đưa ra dự đoán là sẽ xảy ra khủng hoảng kinh tế. Nhưng trong 50 năm làm nghề, ông đã trải qua bao nhiêu lần khủng hoảng, và những lần đó có dự đoán đúng hay không? (trong 50 năm qua chỉ có 8 lần khủng hoảng) —⇒ Mọi thứ chỉ là xác suất, không thể tin chắc chắn được.
• Thế giới có 8 tỷ người. Cho dù những chuyện xảy ra với xác suất 1/ 1 triệu người, thì mỗi ngày cũng có cả 8000 người gặp phải chuyện đó =)) -⇒ bình thường hóa mọi chuyện.

Casualties of Perfection

• Mỗi loài đều có 1 thế mạnh riêng, không ai/cái gì là hoàn hảo. Có khá nhiều loài bị tuyệt chủng, bởi đơn giản là lợi thế mà chúng có không còn kịp để thích nghi với sự thay đổi nữa.
• Trở nên mạnh mẽ/ giỏi ở 1 khía cạnh này, có thể phải đánh đổi ở 1 khía cạnh khác. (ví dụ không phải cứ to là tốt. Sư tử mà to quá thì không thể chạy nhanh đi săn mồi)
• Mọi lựa chọn đều sẽ có tradeoff, cân nhắc cái nào là phù hợp với mình thôi.
  • Ví dụ: Để ngăn việc “trộm” đồ, các cửa hàng có thể quét/ kiểm tra kĩ lưỡng khách hàng. Nhưng điều này làm cho KH không thoải mái → không tới mua đồ nữa.
• Cái giá bạn sẵn sàng trả là bao nhiêu?

Harder than it looks and Not as fun as it seems =))))

• Mọi người thường sẽ có xu hướng “nói quá” (giảm/ tránh/ tăng thêm). Không thực sự đúng với những gì đã xảy ra - The Map Is Not the Territory.

  • Khuyết điểm sẽ được giấu kín, ưu điểm sẽ được phóng đại lên.
  • “Thứ ta thấy là thứ người khác muốn cho chúng ta thấy”

• Mọi người sẽ không tự nhiên mà đi chia sẻ những khó khăn họ gặp phải, chí ít là cho tới khi thân thiết hơn. ⇒ Hãy giữ cái nhìn tích cực hơn, không đánh giá/ phán xét người khác.

It’s Supposed to be hard - Cuộc sống vốn dĩ khó khăn

• Khó khăn và trở ngại là điều không thể né tránh. Con đường tắt đôi khi lại dẫn tới thảm họa. Bạn càng muốn đi nhanh, thì đôi lúc lại tự biến mình thành đi chậm.
• Ví dụ:
  • Warren Buffet từng nói: “Ai cũng muốn giàu, nhưng không ai muốn giàu chậm cả” ⇒ Mong muốn đi “đường tắt cho nhanh” của chúng ta có thể làm ta sai lầm nhanh hơn.
  • Nếu đi quá nhanh, bạn sẽ thiếu sự Chứng Ngộ ⇒ Ví dụ bạn giàu lên quá nhanh (trúng vé số chẳng hạn), thì sẽ khó để bạn giữ được số tiền đó, do về cơ bản, bạn đã thiếu đi kĩ năng và kinh nghiệm quản lý tài chính từ gốc rồi. Tâm lý về tiền của bạn cũng sẽ khác so với người làm giàu chậm hoặc sinh ra đã giàu.

Hanging by a Thread

Những sự kiện lớn trong lịch sử, trước giờ luôn bắt đầu bằng những sự kiện rất nhỏ. Những biến cố này có thể thay đổi toàn bộ kết quả. Việc đoán biết tương lai là điều không thể. Nhưng chúng ta có thể đặt cược vào cách con người phản ứng trước những sự kiện đó.

When the Magic happens

• Áp lực và khủng hoảng thường kích hoạt đổi mới mạnh hơn so với thời bình. “Phép màu” xảy ra khi ta bị đẩy ra khỏi vùng an toàn.
• Điều này được chứng minh qua khá nhiều sự kiện trong lịch sử. Giống như khi 1 cái lò xo bị ép thì nó sẽ bật lại vậy. Khó khăn tạo ra bài toán. Bài toán được giải bởi Ý tưởng, Ý tưởng có thể đưa chúng ta đi xa hơn nhiều so với cái ta nghĩ.

Best Story Wins

Những câu chuyện luôn có sức mạnh hơn những con số thống kê

Ai kể chuyện hay thì người đó ăn =)) Vd: Martin Luther King, Yuval Noah Harari, Darwin, …

Does Not Compute

Một số điều quan trọng không thể đo lường.

Vd:

• Tinh thần dân tộc là thứ khó đo lường → sai lầm trong chiến tranh của Mỹ tại Việt nam.
• Cảm xúc, tư duy, thành công, …

Calm Plants the seeds of Crazy

• Khi mọi thứ ổn định, con người thường dễ mất cảnh giác, chủ quan, dẫn tới hành động sai lầm. Bình yên sẽ gieo mầm cho sự hỗn loạn.

Too much, too soon, to fast

• Thành công diễn ra quá nhanh có thể dẫn đến sự sụp đổ. Cần nền tảng vững chắc và tăng trưởng từ từ.

Tiny and Magnificent - Sự nhỏ bé và huy hoàng

• Những hành động nhỏ, tưởng không quan trọng nhưng lại có ảnh hưởng lớn lao theo thời gian.
• Ví dụ: Béo phì đến từ những bữa ăn vặt nhỏ lặp đi lặp lại, không phải từ 1 bữa ăn lớn. Hoặc các vũ khí nhỏ làm tăng khả năng xung đột, trái ngược với tác dụng răn đe của vũ khí lớn.

Elation and Despair - Hưng phấn và Tuyệt vọng

• Lập kế hoạch như một người bi quan, và mơ ước như một người lạc quan; ⇒ Tối ưu là sự cân bằng giữa hy vọng và thực tế.
• Ví dụ: Kinh nghiệm của các tù nhân chiến tranh thời chiến, cho thấy niềm lạc quan quá mức có thể khiến con người thất bại trong hoàn cảnh khắc nghiệt.

The wonders of the future

• Tương lai luôn khó dự đoán. Những phát minh thay đổi thời đại trong tương lai, dù có xuất hiện ngay trước mắt, có thể bạn cũng sẽ bỏ qua.

Incentives: The Most powerful force in the world

• Động cơ thúc đẩy hành vi mạnh hơn là lý trí hay đạo đức.
• Ví dụ: Người thay đổi công việc vì tiền, các xu hướng phi lý vẫn tồn tại lâu vì có động cơ xã hội mạnh.

Now you get it

• Chứng Ngộ - Không trải qua trực tiếp thì sẽ khá khó để tiếp thu.

Time Horizons

• Dài hạn, không phải là cứ mãi stick vào 1 thứ. Mọi thứ có thể thay đổi
• Tư duy dài hạn rất quan trọng, nhưng không bỏ qua thực tế ngắn hạn; bạn cần linh hoạt nhưng giữ vững tầm nhìn.

Trying too hard

• Những thứ phức tạp đều được tạo nên từ những điều cơ bản.
• Các nguyên lý cơ bản (thông thường sẽ là từ 3 - 12 nguyên lý), còn 1 triệu điều sau là sự kết hợp khác nhau giữa các nguyên lý cơ bản. — 20

Wounds Heal, Scars last

• Mỗi người có trải nghiệm, môi trường sống, tam quan khác nhau.
• Vì các trải nghiệm khác nhau, sự bất đồng ý kiến sẽ luôn xảy ra.

Chúng ta có thể nhìn thấy và đo lường gần như mọi thứ trên thế giới ngoại trừ tâm trạng, nỗi sợ hãi, hy vọng, sự không bằng lòng, mục tiêu, kích thích, và kỳ vọng của con người. Đó là 1 phần lý do tại sao lịch sử luôn là một chuỗi sự kiện khó hiểu, và sẽ mãi vẫn như vậy.

Links

• 1984
  • Cấu trúc xã hội luôn được duy trì: Thượng Tầng, Trung Lưu và Hạ Lưu. Thượng Tầng luôn muốn giữ quyền lực, Trung Lưu thì lôi kéo Hạ Lưu bằng những lời hứa hẹn. Sau khi liên minh lật đổ Thượng Tầng thì sẽ quay lại đàn áp sau.
  • Xã hội cần được duy trì theo cơ cấu trên. Nếu ai cũng giàu có, no đủ, không phải suy nghĩ gì, … thì ai cần nghe theo ai?
  • Chu kỳ kinh tế 10 năm: Vừa đủ để làm giàu cho ai cần giàu, và làm nghèo ai cần phải nghèo =))

References

• Kindle Highlight - Same as Ever